Vượt ra ngoài thông lệ hay thủ tục, ông Nguyễn Phú Trọng nói riêng, nhà nước Việt Nam nói chung coi như đã thành công trên phương diện ngoại giao ở mức độ nào đó. Thành công ở điểm thứ 1: Cho dù thể chế 2 nước khác nhau, nhưng sự tiếp đón Tổng Bí Thư của CSVN gián tiếp cho ta biết rằng Hoa Kỳ mặc nhiên công nhận tính biểu tượng của vai trò TBT và đảng Cộng Sản Việt Nam, qua cử chỉ và hành động mang tính chính danh khi Phó Tổng Thống Joe Biden nhân danh Tổng Thống Obama khoản đãi phái đoàn do ông Nguyễn Phú Trọng cầm đầu.

Thứ 2: Sự khác biệt của 2 chế độ. Tuy nhiên, Hoa Kỳ vẫn san bằng sự khác biệt để hợp tác lẫn nhau. Ấy là chủ nghĩa thực dụng, cấp tiến và đa dạng của Hoa Kỳ.

Thứ 3: Trong nhu cầu chiến lược xoay trục, chính sách Hoa Kỳ đang đẩy mạnh và tiến dần về Châu Á Thái Bình Dương. Điều ấy có nghĩa, cả 2, Việt Nam và Hoa Kỳ đang dựa lưng lẫn nhau. Nhưng riêng Việt Nam mục tiêu của họ là tìm kiếm một tuyên bố chung về quan hệ đối tác toàn diện sâu rộng giữa 2 quốc gia. Để rồi sau đó tiến đến một Hiệp ước Liên phòng thủ? Trong đó sẽ có những quan hệ quốc phòng và định hướng những phương thức hợp tác về quốc phòng. Mặc khác, từ thẳm sâu có lẽ ông Trọng muốn truyền đạt thông điệp đến ông Obama rằng Việt Nam muốn tiến dần về phía mặt trời Hoa Kỳ để giải tỏa hoặc cân bằng áp lực từ phía Bắc Kinh trong vấn đề biển đảo. Trọng tâm và mong mỏi hơn, ngoài những đơn cử trên, chúng ta còn tin rằng thông điệp mà VN mong muốn là Hoa Kỳ dùng ảnh hưởng của mình để ngăn ngừa hành động xâm lăng của Trung Quốc, mong được đứng dưới cán dù của Mỹ như trường hợp Nhật Bản và Phi Luật Tân. Một khi giao ước toàn diện thành hình, nghĩa là Việt Nam lẫn Hoa Kỳ thể hiện mức độ tin cậy hơn về phương diện chính trị, quốc phòng lẫn kinh tế trên mức độ bình thường.

Đối với Việt Nam, cụm từ đối tác chiến lược hoặc đối tác toàn diện là một chìa khóa để gìn giữ cửa ngõ biên cương và lãnh thổ của chúng ta. Riêng Hoa Kỳ, quan niệm về cụm từ trên giống như một vectơ bắt đầu từ điểm A và cuối ở điểm B. Nghĩa là trọng tâm của Bạch Ốc chú trọng vào việc hợp tác an ninh quốc phòng mà Hoa Kỳ lần đầu tiên trong lịch sử họ đã nhìn nhận Việt Nam là đối tác chiến lược tiềm năng của họ, ngang hàng với Nhật Bản. Ngoài ra, Hoa Kỳ có thể sẽ đáp ứng một số điều kiện từ phía Việt Nam, đổi lại Việt Nam phải ngầm hiểu rằng Hà Nội không nên làm đồng minh kẻ thù của Mỹ.

Ngoài cuộc tiếp xúc với Tổng thống Obama, ông Nguyễn Phú Trọng còn tiếp xúc với các vị Thượng Nghị Sĩ, Dân Biểu cả Dân Chủ lẫn Cộng Hòa. Dĩ nhi ên ông đã gặp John McCain; Cựu Tổng Thống Clinton, Tổng Thư Ký Liên Hiệp Quốc Ban Ki- Moon. Tất cà những “quan khách” ấy chính là những ma sát dẫn đến lộ trình trong mọi đối tác. Ngoài ra các cuộc gặp gở trên còn tác động trực tiếp đến chính sách xoay trục của Hoa Kỳ về Châu Á Thái Bình Dương. Và ông Trọng cùng Hoa Kỳ giải quyết giai đoạn chót về những điều kiện để được công nhận về quy chế kinh tế thị trường cho VN khi hai bên kết thúc đàm phán TPP.

1. Lý do chuyến thăm chính thức Hoa Kỳ của Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng:

Quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ tiến triển là xuất phát từ nhu cầu của hai nước. Năm 2015 là năm có ý nghĩa quan trọng đối với quan hệ song phương Việt Nam – Hoa Kỳ, 40 năm kết thúc chiến tranh, 20 năm chính thức bình thường hóa quan hệ, 2 năm đưa quan hệ Đối tác Toàn diện từ cam kết đi vào thực tế. Việc Tổng Bí Thư Đảng Cộng sản Việt Nam thăm Hoa Kỳ trong năm nay mang ý nghĩa lịch sử, thể hiện cam kết của Lãnh đạo cao nhất của hai nước tiếp tục đưa quan hệ Đối tác Toàn diện đi vào thực chất và chiều sâu, và định hướng sự phát triển quan hệ cho tương lai, phù hợp với mong muốn và lợi ích của hai dân tộc.

2. “Tuyên bố tầm nhìn chung” về quan hệ quốc phòng giữa Việt Nam và Hoa Kỳ:

Tuyên bố Tầm nhìn chung về quan hệ quốc phòng vừa được ký giữa Bộ trưởng Quốc phòng Việt Nam Phùng Quang Thanh và Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Ash Carter nhân chuyến thăm đến Việt Nam của ông Carter đầu tháng 6 vừa qua, là sự tiếp nối những nội dung và lĩnh vực hợp tác đã có tại Bản ghi nhớ (MOU) về hợp tác quốc phòng song phương (tháng 9/2011). Cụ thể, 05 nội dung của Tuyên bố Tầm nhìn chung là: (i) tăng cường tham vấn chính sách; (ii) hợp tác khắc phục hậu quả chiến tranh như rà phá bom mìn, tẩy độc môi trường; (iii) hợp tác trong khuôn khổ gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc; (iv) khắc phục hậu quả thiên tai, tìm kiếm cứu nạn; (v) và hợp tác trong lĩnh vực an ninh biển trên cơ sở luật pháp quốc tế và luật pháp của mỗi bên. Đây là kết quả của sự gia tăng những tiến triển về quan hệ hợp tác quốc phòng hai nước, phù hợp với nhu cầu của hai nước, trong đó có nội dung có tính đặc thù của hai nước như khắc phục hậu quả chiến tranh.

Trong năm 2015 có nhiều ngày lễ kỷ niệm của quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ, việc Bộ Quốc phòng hai nước ký Tuyên bố Tầm nhìn chung nói trên cho thấy hai bên đã đạt được nhiều tiến bộ quan trọng trong lĩnh vực này và có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng hợp tác quốc phòng song phương trong thời gian tới.

3. Vấn đề nhân quyền:

Trong quan hệ song phương những vấn đề hai bên còn có quan điểm khác biệt là thực tế không riêng của quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ. Với các đối tác Hoa Kỳ, Việt Nam đã và đang sẵn sàng đối thoại về các vấn đề của Việt Nam cũng như liên quan đến quan hệ song phương với Hoa Kỳ trên tinh thần tôn trọng độc lập, chủ quyền, hệ thống chính trị và luật pháp của nhau, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau. Riêng về nhân quyền, Việt Nam và Hoa Kỳ đã thiết lập và duy trì cơ chế Đối thoại Nhân quyền thường niên, vừa qua đã thực hiện vòng Đối thoại thứ 19 tại Hà Nội. Quốc hội Hoa Kỳ, cả Thượng viện và Hạ viện, đều được thông tin về nội dung các vòng Đối thoại này để xem xét khi thông qua những quyết định quan trọng một cách khách quan.

Con Đường Trước Mặt

Trên thực tế, nếu Trung Quốc không bành trướng quyền lực trên Biển Đông thì có lẽ chuyến đi của Tổng Bí Thư Nguyễn Phú Trọng không xảy ra. Nhưng vì yếu tố “Biển Đông” cho nên sự xích gần giữa Hoa Kỳ và Việt Nam là điều phải có. Nếu nhớ lại lời tuyên bố của Ngoại trưởng Clinton vào năm 2010 bà cho biết vấn đề tự do hàng hải, ổn định an ninh trong khu vực là lợi ích quốc gia của Mỹ. Lời tuyên bố đã trực tiếp cho chúng ta thấy được sự quan tâm về quyền lợi của Mỹ và vì quyền lợi Mỹ sẽ không cho phép Trung Quốc khống chế. Đây chính là điều mà Hà Nội muốn nhìn thấy khi Biển Đông trở nên quốc tế hóa. Như thế, vấn đề tranh chấp Việt Nam không là người hải hành cô độc.

Trên phương diện khác, Hoa Kỳ đã từng tuyên bố họ sẽ không đứng về phe nào và đứng ra ngoài các cuộc tranh chấp. Tuy nhiên, trong những tháng gần đây Hoa Kỳ lại ủng hộ giải pháp hòa bình và tôn trọng các luật lệ do quốc tế đặt ra. Đây chính là điều nhà nước Việt Nam thường hay nêu lên. Như thế, gián tiếp Hoa Kỳ cho biết họ đã ủng hộ Việt Nam. Mạnh mẽ hơn nữa, Hoa Thịnh Đốn đã lên tiếng chỉ trích Trung Quốc trong việc bồi đắp đảo tân tạo. Ngoài ra, trong tháng 6 vừa qua Tổng thống Obama đã lên tiếng kêu gọi các bên tôn trọng luật pháp quốc tế và ngừng lại các động thái làm căn thẳng tình hình Biển Đông, và Hoa Kỳ vẫn sẽ tiếp tục duy trì tiềm năng hài quân và không quân nhằm mục đích bảo vệ quyền tự do hàng hải và hàng không của Hoa Kỳ trong khu vực.

Đây chính là những yếu tố chính chúng ta tin rằng ông Nguyễn Phú Trọng đã đặt vấn đề hiện đại hóa quốc phòng cho Việt Nam, đồng thời đề nghị Hoa Kỳ giải thể toàn bộ lệnh cấm vũ khí sát thương đối với Việt Nam. Dĩ nhiên, trở ngại chính vẫn là vấn đề nhân quyền như trên chúng tôi đã đề cập. Về phía VN, nếu nhìn về quá khứ chúng ta đã thấy Hà Nội đã đáp ứng lại đòi hỏi của Hoa Kỳ ở mức độ tương đối, đối với những đòi hỏi của Bạch Ốc. Sau khi thỏa thuận rằng Hoa Kỳ sẽ giúp đỡ VN trong các vấn đề quốc phòng lẫn kinh tế, TBT Nguyễn Phú Trọng sẽ nhân danh người lãnh đạo Việt Nam cam kết Việt Nam sẽ thi hành những điều kiện về nhân quyền.

Tóm lại, chuyến đi của ông Nguyễn Phú Trọng trong vai trò Tổng Bí Thư đảng Cộng Sản Việt Nam là chìa khóa mở tung cánh cửa của sự khác biệt giữa tư bản và cộng sản, giữa Tổng Bí Thư và Tổng Thống, là sự hoá giải để cảm thông từ kẻ cựu thù trở thành đối tác. Chuyến đi nầy chính là giai đoạn cuối cùng giải quyết hậu quả của 20 năm chiến tranh giữa Mỹ và VN. Giờ đây đã đến lúc cả 2 cùng nhau hướng về con đường trước mặt. Và đã đến lúc 2 bên cần đẩy mạnh nỗ lực chung, thành tâm giải quyết lịch sử của mình để hướng tới một tương lai mới, như lời Đại sứ Ted Osius nói với sinh viên Đại Học Quốc Gia Hà Nội.

Sự thành công trong chuyến đi của ông Nguyễn Phú Trọng là mong đợi của 90 triệu người Việt  Nam. Sự thành công ấy được đánh giá bằng sự chờ đợi sức mạnh từ Hoa Kỳ hợp cùng nhân dân Việt Nam chống lại ngoại xâm. Là người Việt Nam cho dù chính kiến có khác biệt. Nhưng tổ quốc và dân tộc vẫn là một, chỉ là một. Và chỉ một mà thôi./.   

Tiến sỹ: Nguyễn Hữu Hoạt